Heris Halısı: Aşkın ve kültürün hikayesini sanatın sunağında fısıldayan eser.

3 Ekim 2023 0 Yorum

Amir Zarei

Heris halısı, Azerbaycan geleneksel el sanatının sembollerinden biridir. Güney Azerbaycan’ın Karadağ bölgesinde (Tebriz’in kuzey batısında ilçe merkezine aşağı yukarı 90 km mesafede) yer alan Heris şehri/ilçesi ve köyleri, bölgede geleneksel halı dokuması ve el sanatlarının merkezlerindendir.

Geometrik ve özel desenleri, bu halının dünyada popüler olmasının ana sebeplerinden biridir. Başka bir ifadeyle Heris halılarının en önemli özelliklerinden biri, çeşitli desenlerin kullanılabilmesidir. Sadece güzel deseni ve tasarımıyla değil, kalitesi ve dayanıklılığıyla da bilinir. Bölgenin soğuk iklimi nedeniyle bu halılar zemini sıcak tutmak için sert ve kalındır. Yüksek kaliteli hammaddeler, özellikle kullanılan koyun yünü kalitesini artırıyor. Yani Bu halıların bu kadar kaliteli ve dayanıklı olmasının sırrı, yörenin koyunlarının yünlerinde saklıdır. Bölgenin toprakları bakır bakımından zengindir. Bu metal koyunların beslendiği su ve bitkilerle koyunların vücuduna geçtiği ve etkisini hayvanların yününde göstermektedir. Özellikle de yünü esnek hale getirmektedir.

Heris halısının tasarımının merkezi, ortada elmas gibi duran büyük desendir. Tasarımda düz ve kırık çizgiler kullanılırken eğri çizgiler kullnılmaz. Yukarıda da söylendiği gibi geometrik tasarım bu halıların özelliklerinden biridir. Halılardaki motiflerin özel uyumu dolayısıyla evleri süslemek için en iyi seçeneklerden biridir.

Heris halısı kentsel ve kırsal halıların bir kombinasyonudur. Bu yüzden kırsalda kullanıldığı gibi modern dekorasyonlarda da kullanılmak üzere oldukça popülerdir. Heris halıları antika-lüks halılar olarak kabul edilebilir ve özel tasarımları nedeniyle fiyatları oldukça yüksektir. Herris şehri ve yöresi pek tanınmasa da halısı İran dışında Amerika, Kanada ve Almanya gibi ülkelerde “Hariz halısı” ismi ile el yapımı halıların arasında kendine yer açmıştır. Öyle ki Avrupa’da ve dünya genelinde önemli saraylar ve merkezler, örneğin Beyaz Saray, bu halıyla süslenmiştir.

Heris Halısının Özellikleri

Tüm el yapımı halı tasarımlarında olduğu gibi Heris halısının tasarımı da bölgenin iklim ve coğrafi özellikleriden etkilenmiştir. Özellikle doku ve desenleri üzerinde bu etkiyi görmek mümkündür.

Heris halısının desenlerinin ve nakışlarının özelliklerinden biri, eğri çizgiler kullanılmaması, ince geometrik şekiller ve kırık çizgi kullanımıdır. Ayrıca bu halı ustaları hazır bir plan üzerinden değil, doğaçlama, ilhamlarına dayanarak ve hayallerine göre hareket ederler; bazen de orijinal planda değişiklik yaparlar.

Heris halıları sonsuz bir dizi ayrıntılı desene sahiptir. Bunların hepsi kusursuz bir şekilde tasarlanmış ve dokunmuştur. Bu halılarda çeşitli çiçek ve palmiye motifli bahçeler, av sahneleri ve bir dizi kıvrımlı desenler bulunabilir. Bu halılarda bölge halkının inancını yansıtan mitoloji ve bitki örtüsünü aktaran farklı motiflere sıklıkla rastlanmaktadır.

Herris Halılarında Boya ve Renkler

Heris halısının rengiyle ilgili en önemli husus, halılarda farklı kontrastların ve zıt renklerin birlikte kullanılmasıdır. Genel olarak bu halıların çoğu koyu bir renge sahiptir. Bunun nedeni ise koyu kırmızı, lacivert, kahverengi ve bej renklerin kullanılmasına olan ilgidir.

Doğanın kalbinden alınan renklerin dokumacının yaratıcı zekasıyla kullanılması Heris halısına özel bir tasarım ve renk kazandırıyor. Renk yapımında canlı renkler kullanılır. Eski halılar kırmızı ve çivit renkliydi. Ancak günümüzde kırmızı, krem, siyah ve bakır renkleri kullanılmaktadır. Son amanlarda, bu halıların dokusunda bir ila dört renk ipek de kullanılmaktadır.

Heris halılarında kullanılan ipliklerin renklendirmesinde kullanılan boya, bölgeden gelen doğal bitkilerle ve geleneksel yöntemlerle üretilmektedir. Her bir bitki, belirli bir renk üretmek için kullanılır. Kalite ve uyumun yanı sıra bu bitkilerin kullanımı bu halıya harika bir renk katmaktadır.

Şüphesiz Heris halılarıyla ilgili söylenebilecek şeylerden biri de halılarının yüksek kalitesi ve olağanüstü dayanıklılığıdır. Halının kökleri pamuktan, düğümleri ise koyun yününden yapılır. Santimetre kare başına 25 ila 45 düğüm vardır. Sıradan Heris halılarının boyutlarına gelince genellikle 100X150 cm, 150X200 cm, 200X300 cm, 300X400 cm ve bazen 400X600 cm ebatların yaygın olarak üretildiğini görmekteyiz.

Heris halı dokumacıları, narin ve güzel el dokuması ipek halılar da üretirlerdi. Ancak zamanla yün kullanımı ipeğin yerini almıştır. Ancak yün kullanımı, halıların kalitesini düşürmedi; aksine, yüksek kaliteli yün kullanımından dolayı çok yüksek bir dayanıklılık elde edildi. Araştırmacıların ve el yapımı halı uzmanlarının yukarıda da söylendiği gibi Heris halısının kalitesini ayrıca bölgedeki bakır metalının ve madenlerin varlığı ile ilişkilendirmektedir.

Heris halının kalitesini ve dayanıklılığını tek bir cümle ile ifade etmek istersek, bu halılar doğru kullanıldığında on yıllar boyunca rahatlıkla kullanılabilir, eskidikçe değeri daha da artabilir.