Açıklama
İsmayıl Cəmili mənsub olduğu xalqının haqqını, hüququnu dilə gətirən, taleyüklü həssas məsələlərini seirlərinə yansıdan milli şairlərdəndir. Şairin poeziyası xalqının qan yaddaşının poetik daşıyıcısıdır.
“Müdrik əcdadlarımızdan miras qalmış üç şeyi sizə vəsiyyət edirəm: – ana dilimizi – vicdanımızı – Vətənimizi. – İsmayıl Cəmili Şah İsmayıl Xətai babamızın bu tövsiyəsinə sadiq qalan varislərdəndir. Ana dili, Azərbaycan, vicdan, ədalət kimi qutsal məfhumlar İ. Cəmilinin poeziyasında ətrafında birləşir, çünki o, xalqının danışan dilidir,istəklərini söyləyən carçısıdır.
”.Ümumilikdə İ. Cəmili həm klassik ədəbiyyatın qəzəl, rübai, həm folklorun bayatı, qoşma, gəraylı,həm çağdaş poeziyanın heca və sərbəst vəznlərdə əsərlər yazır. Öz şəxsi hissləri ilə yanaşı, cəmiyyətin siyasi-ictimai hadisələrini lay-lay oxucuya təqdim edir. Bu əsərlərdə sevgi də, kədər də, edam da, sürgün də, ölüm də eyni emosional şiddətlə oxucuya təsirli şəkildə çatdırılır.
İ. Cəmili onlarca şeirində Ana dili,Vətən mövzusunun müxtəlif tərəflərinə toxunmuşdur. “Dilim bölünməz vətəndir”, “Azərbaycan” , “Bir gün gülər Azərbaycan”, “Oyan Azərbaycan”, “Eli, dili bağlıların”, “Qutlu olsun, qurtuluş sevdası Azərbaycanın”, “ Elim mənim, dilim mənim”, “Canımda canlanır Azərbaycanım“, “Çalın sazım” və s. şeirlərində şairin mübariz ruhu açıq şəkildə görünür.
İsmayıl Cəmili elə ilk şeirlərindən özünü azadlıq şairi, mücadilə şairi kimi göstərib. Azadlıq bir millətin qanlı yaddaşı, qanlı bayrağıdır, şair də bu bayrağı hər zaman yüksəklərə qaldırmaq istəyir: Və şair üçün ən acınacaqlısı da yan-yana düzülən azadlıq bayraqlarının içində vətəni Güney Azərbaycanın bayrağının olmamasıdır:
Burası vətən,
…Burası Muğan, ceyranı yaralı,
Sürgün maralı
Burası Quzey, Qarabağı şikəstə,
Burası Ğüney Segahı yetim Nigarı bəstə
…Burası son səngər Əmirə qız,
Burası Şərqin incisi Təbriz
Burası Xiyabani güllələnən
Azadistan,
Burası şəhid Səttarxan
Burası elinə dilinə zindan,
Burası 21 Azər, dillərə dastan
Burası vətən, Azərbaycan. ( Burası vətən)
İsmayıl Cəmili sadə sözlərlə, danışıq dili ilə dərin hikmətləri, ürəkdən gələn fikirlərini açmağı bacaran sənətkarlardandır.
“Sən Azərbaycan, söylə…” adlı şeirində, şair üsyanlarının bolluğuna, tökülən qanların, verilən qurbanların çoxluğuna baxmayaraq, milli haqqı olmayan bir millətin faciəsini dilə gətirir.” Çətin günlərdə İranın bəlasında yanıb övladını qurban verib yalqız qalan”, “keçmişlərdə döyüşüb min yara görən sınmayıb dözən, vəfa edib, cəfa görən”, “soyulan, pay-bölüş olanda əllərlə talan olan” – inqilablar beşiyi və ilkinlər ölkəsinə -Azərbaycana üz tutub ürək ağrısı ilə bir ritorik sual verir: Sən ər Azərbaycan söylə, neyçün Azər becan(cansız) oldun?!
Şair ictimai-siyasi hadisələrin gerçəkliyi içindən böyük ümid, sabaha olan inam,
vətəndaş qeyrəti axtarır:
Güvən övladına, ancaq özün qıl dərdinə çarə,
Könül vermə, şəkər dilli hər an oynaşlı dildarə,
Fırıldaqdır, desə hər nə burax, getsin özü qarə,
Canın qoydun, sözün üstə bu yolda imtahan oldun,
Sən Azərbaycan, söylə neyçün Azər becan oldun
Pərişan sevgili yurdum, sənə qurban sevən canım,
Tükənməz varlığım sənsən, səninlə var adım sanım,
Özünçün bir özün göstər, dirilsin şöhrətim şanım
Gələr azadlığın ətri, o gün ki, sən əyan oldun
Sən Azərbaycan, bir də bu xeyr işdə qəman oldun (Sən Azərbaycan, söylə)
İ. Cəmili poeziyasının əsas ideya qayəsi olan azadlıq özünü ana dili, kimlik, vətən üçlüsündə göstərir və azadlıq ideyası onun döyüşkən poeziyasının əbədi ruhuna çevrilir:
Öz evində çağrılmamış qonaq olan,
Öz elinin dodağında
Öz yurdunda yasaq olan.
Şirin dilli vəfasızlar duzağında
Qolu bağlı, dustaq olan
Dilim-dilim parçalanan ,səpələnən
….Varlığımın keşiğində oyaq olan
Öz elinə dağlar kimi dayaq olan
Oyanışa çıraq olan
Dayanışa bayraq olan
Ana dilim, ana dilim! (Ana dilim)
Şair ustad ədib Məhəmmədtağı Zehtabinin “Sən osan, mən də buyam” şeirindəki //Su deyibdir mənə əvvəldə anam, ab ki yox. //Yuxu öyrətdi uşaqlıqda mənə, xab ki yox. //İlk dəfə ki, çörək verdi mənə, nan demədi” misralarına qarşılıq olar “Ab” su deyil söyləyir:
Ab içilməz,
Ab suvarmaz.
Ayrındırmaz, barındırmaz,
Ab su deyil.
Bulaqları bulandıran,
Yad tikanın kollandıran,
Gülümüzü soldurandır
Bağımızı qurudandır.
Tərs axışı evimizi yıxan seldir,
Yersiz səsi kofuldayan qara yeldir! ( “Ab” su deyil)
Şair “nan” , “xak” öyrədilən bu oxulların bizim və bizdən olmadığını,“varaq-varaq qondarma”, ” yazı-yazı uydurma “, ”yalanlarla doldurulmuş”, “kökümüzdən uzaqlaşma odağı “ və “yadlaşmağın duzağı” olduğunu yazır. Qətiyyətlə bildirir ki:
“Xak” əkilməz, “nan” yeyilməz, “su” içilməz,
Ana dilim dəyişilməz! ( “Ab” su deyil)
İ. Cəmilininin poeziyasında mübarizə, üsyan, savaş yolu da milli azadlıq düşüncəsindən, milli birlik fikrindən keçir. “Dustağa sığmayanlar”,
“Dünənlərdən asılanlar”, “Bir gün gülər Azərbaycan”, “Yenə oxullar açılır”, “Aydınlıq ölməz”, “Biz varıq”, “Buyunduruq”, “İllərin açıq yarası”, “Fərqi var biraz”, “İrannamə “ və s. eyni ruhda yazılmış şeirlərdir.
Sevənlər üçün hər gün Sevgililər günüdür. Amma dünya təqvimində ilin bir günü ayrıca sevib-sevilənlərə həsr olunub.Şairin yaşamın tutsaq (məhbus) olduğu vətənində sevginin yasaqlandığını ürək sızıltısı ilə yazır:
Sevgililər günüdür
Bizim tayda sevgi yasaq
Sevgi yolu dərin duzaq
Sevənlərin yeri dustaq
Qamçı qapaz çırıl çıplaq
Sevgisizlər caynağında
Əsir, əsir ana torpaq. (“Sevgililər günüdür”)
İ. Cəmilinin şeirlərində olan qeyri-adiliyin əsas səbəblərindən biri də sadə sözlərlə böyük mətləbləri açmasındadır. Ismayil Cəmili bəsit görünən sözlərdən, sadə bənzətmələrdən elə poetik fiqurlar yaradır ki, bunlara heyran qalmamaq mümkünsüz olur. Bəlkə də bu xüsusiyyətinə görədir ki, şairin şeirləri tez əzbərlənir, oxucunun rəğbətini qazanır.
Bir illik ömründə min bir iş görmüş 21 Azər hərəkatı məğlub olsa da, sabahın tarixində yenidən baş qaldıracaq, parlayacaq və bir xalqın tarixində bütövlük rəmzinə çevriləcək, azadlığı dadmış güneyli soydaşlarımızın həyatında yenidən və əbədi rolunu yüksək şəkildə oynayacaqdır.
Şair “Bu gündə” şeirində şair 21 Azər inqilabına işarə edir, azadlıq ideyalarını yenidən alışdırmağı arzulayır, çünki qan dəryasına çevrilən, hər dəfə neçə-neçə şəhid verən, qan bahası olaraq azadlıq istəməyə haqqının olduğunu bildirir:
Bu gündə qudurğan qulluqçu yadlar,
Asdılar, kəsdilərsevgi diyarın
Qurudu fidanlar, yandı kitablar
Qara qış taladı arzı baharın
Azadlıq düşməni satqın zalımlar
On minlər insanın tökdülər qanın
Elini dilini dustaq etdilər
Igidlər ölkəsi Azərbaycanın. (“Bu gündə(21 Azər)”)
İsmail Cəmili tərcümə ilə də məşğuldur. Divan ədəbiyyatımızın incilərini eləcə də çağdaş şairlərin əsərlərini dilimizə çevirir. Ustad Məhəmmədəli Fərzanə İ. Cəmilinin yaradıcılığını izləyib ona xeyir-dua vermiş, onun Saib Təbrizinin qəzəllərini bizə tanıtması yolunda gördüyü işi yüksək qiymətləndirib yazmışdı:”İsmail Cəmililər bu gün xalqımızın düşüncə dünyasında Saiblərin doğma varisi olacaqdır”.
İ. Cəmilini oxucularına sevdirən onun yaradıcılığına xas olan səmimiyyətidir. Onun bir mübariz şair olmaqla yanaşı, könülləri riqqətə gətirən lirik şeirlərin də müəllifidir. Onun poeziyası mübarizlik ruhunda şeirləri qədər əsrarəngiz lirikası da qəlblərə yol tapa bilir:
Ay adının kölgəsində,
Yaz ətirli xəyallarda,
Çiçəklənən arzılarım
Ay sənsizlik sazağında
Xəzan olan yüzlər yazım
Gəl……
Baxışlarım sərilibdir yollarına,
Gələcəyim tapşırıqdır qollarına
Dodaqlardan ayrılmazdır istəyin
Boynu bükük tarlalardır
Nisan kimi gəlişini gözləyən
Yanan sevdandır, şəfəqdə əriyən
Vaxtsız axşamlar,
Yorğun quşlar
Səni unutmasın deyə
Qaranlıq qudurmasın deyə
Gəl, sevgilim, düzlər üzülür (Gəl sevgilim, gəl qadası, gəl)
-Gözəllik nədir? sualına şair belə cavab verir:
Gözəllik yaşanan arzıdır
Inci dolu dənizdir
Dalğa-dalğa, ləpə-ləpə, damla-damla
Dayaq dağdır
…. Gözəllik,
Yüz illərin gözlənilən
Gözəlinin görüşüdür
Gözəllik
Özlənilən özgürlüyün yürüşüdür
Gözəllik azad vətən bayrağının öpüşüdür. (“Gözəllik”)
Uzun illər Qürbətdə yaşayan bir milli fəal kimi xalqının hər ağrısını, acısını, problemlərini çiyinlərinə yükləyərək onu çəkib daşıyır,həm də bir şair kimi sevə-sevə, vəsf edə-edə firavan olması üçün, rahat yaşaması üçün qələmiylə mübarizə aparır .
İ. Cəmilininin poeziyası, xalqın, millətin öz mənliyini, əzəmətli keçmişini dərk etmək uğrunda mübarizəsinin, bir sözlə milli şüurun, dirəniş poeziyasıdır.
Fil. elmləri Dr. Pərvanə Məmmədli
Değerlendirmeler
Henüz değerlendirme yapılmadı.